सारांश: विक्रम संवत २०७८ को वैशाख देखी श्रावणसम्म जे भयो

भुमिका: परिचयका नाममा दुई शब्द

मान्य पाठकहरू, विक्रम संवत २०७८ सालको वैशाख, जेठ, अषाढ र श्रावण महिनाको ऐतिहासिक घटना क्रमैले अध्ययन गरि सक्नुभएको छ । यस अङ्कमा भने ती चारै महिनामा मैले देखेका उल्लेखनीय विषयहरूलाई मात्रै राखेर चार महिनाको सारांश तयार गरेको छु । यस अघिका भाग–१ देखि भाग–४ नपढेकालाई पढ्न सुझाउँदै पढेका पाठक प्रति आभार व्यक्त गर्दछु ।

यस अघिका श्रिङ्खलाहरू समयमै प्रकाशित हुन सकेनन् । तर यो पटक मैले त्यसलाई समयमै प्रकाशित गरेको छु । भुमिकाको खण्डमा बाहेक मैले खासै परिमार्जन गरेको छैन । किनकि मलाई बौद्धिक आतङ्क मच्चाउनु पर्नेछैन । अन्तमा मन परेमा यि आलेखहरूलाई सक्दो अरूलाई पनि आदान प्रदान गरि मलाई समेत फराकिलो बनाउनुहुनेछ भन्ने विश्वास मनमा राखेको छु ।

बसन्त जैशी                                                              २०७९ जेठ २१

२०७८ सालको वैशाखमा जे भयो

यस महिनामा पूर्व मन्त्री देखि सर्वसाधारणका असङ्ख्य ज्यान कोरोनाकै कारण गए । एकै दिन नौ हजार बढिको अभिलेख नेपालमै दर्ता हुँदा पनि प्रधान मन्त्रीले CNN लाई दिएको अन्तरवार्तामा स्थिति नियन्त्रणमै छ भनेर विश्वसमुदायको सहयोग पाउनबाट चुकाएको भन्दै उनको खुलेरै आलोचना भयो । एकै महिनामा दुइ पटकसम्म अविस्वासको प्रस्ताव दर्ता हुँदा फ्लोर क्रसले पनि राजनैतिक गर्मि निकै तात्यो । विशेष अधिवेसन र अविस्वास प्रक्रियाहरू संघ र प्रदेशमा एकै दिन मात्र नभई एक पछि अर्को गर्दै चले । पूर्व मन्त्री देखि धनाड्य समाजसेवि र साधारण जनप्रतिनिधि र नागरिकले पनि आफ्नो स्थानबाट सक्ने सहयोगहरू गरे । दाङमा अज्ञात व्यक्तिले हत्या गरेको अवस्थामा कारमा फेला परेका तिन ओटा बच्चाका अभिभावकले सव नबुझि लामै समय सडकमा न्यायको लागि हारगुहार गरे । २८ वैशाखमा नेपाल सरकारले अन्तराष्ट्रिय उडान कम्तिमा १७ जेठसम्म बन्द गर्ने निर्णय गर्यो । भारतको पालो सुक्रबार र नेपालको पालो बुध बार पर्ने गरी नेपाल-भारत उडान भने जारि रहे । २९ वैशाखमा खाडिका नेपालीले नेपालकै लागि अक्सिजन सिलिण्डर किने; NRNA ले ओमान र चीनबाट अक्सिजन सिलिण्डर पठाउने घोषणा गर्यो । समग्रमा यो महिना नेपाली राजनैतिक आकाश निकै फेरबदल भयो । दलहरूका आपसि अविश्वास र विवादहरू बिर्सिन लायक रहे । वैशाखको सुरुमै कोरोनाको सङ्क्रमण दर बढ्नथालेको थियो भने महिनाको अन्तमा यसले घट्ने सङ्केत त देखायो तर मृतकको सङ्ख्यामा भने खासै फरक आएन ।

 

२०७८ सालको जेठमा जे भयो

जेठको सुरुमै पूँजि बजारले लय समात्यो । तर राजनैतिक दलहरूको आरोप प्रत्यारोपबाट टाढा रहेनन् श्रदान्जलिका अभिव्यक्तिहरू पनि । ज.स.पा. मा स्पष्ट भद्रगोल सुरु भयो । माओवादिका नेता एमालेबाट र एमालेका नेता काङ्ग्रेसबाट राष्ट्रिय सभाको सदस्यमा उम्मेद्वार बनेको कुरा पनि अनुपम नै थियो । एमाले एकता कार्यदलले काम सुरु गर्यो । ८ जेठमा फेरि दोस्रो पटक केपि ओलीको सिफारिसमा राष्ट्रपतिले प्रतिनिधि सभाको विगठन गरेर चुनावको घोषणा गरिन् । ८ जेठको उज्यालो अलि विशेष थियो । दलिय धुर्बिकरण तिब्र हुँदा पक्ष विपक्ष अनि तथस्ट बस्नेको कमि रहेन । गोकुल बाच्कोटाले आफ्नो चोटिलो अभिव्यक्ति दिन बिर्सिएनन् त्यो दिन पनि र भने "हाम्रो पुस्तालाई बरबाद पारे” । यद्यपि दलीय एकता जोगाउने हेतुले आफ्नो नाम शेरबाहादुर देउबाको लागि गरिएको हस्ताक्षरबाट फिरता लिएका एमाले नेता योगेश भटराइको कुरा अवमूल्यन बाहेक केहि हुन सकेन; बढिमा एक समाचारको हेडिङ र स्पष्टिकरणबाट बचाऊ हुन पुग्यो । जेठको दोस्रो हप्ता मुलुक फेरि पौषको दोस्रो हप्तामा पुग्यो । गतिविधिहरू पनि लगभग दुरुस्तै उस्तै हुन पुगे । फरक के भने यस पालि राष्ट्रपतिमाथि पनि केपि ओली सरह आक्रोस खनियो । परिणाम, जेठ आठमा देशका विभिन्न स्थानमा राष्ट्रपति र प्रधान मन्त्रिको पुत्ला दहन गरियो । राजनैतिक गञ्जागोलका वावजुत शेयर बजारले बुलिश सिग्नल दियो । जेठको पहिलो हप्ता नै बहु विवादित एमसिसि सम्झौताको वातावरणीय मूल्याङ्कन प्रतिवेदन स्विकृत भयो । ११ जेठमा जारि राष्ट्र बैङ्कको निर्देशनमा निशेधाज्ञ सकिएको मितिले एक हप्तासम्म कुनै पनि किसिमको जरिवाना नलिनु भनियो । जेठको दोस्रो हप्ताको राजनैतिक आकाशमा महन्थ ठाकुर र राजेन्द्र महत्व अनि बाबुराम भटराइ र उपेन्द्र यादव बीचको स्पष्टिकरण सोध्ने दोहोरि चलिरह्यो । बाबुराम भटराइ भने सार्वजनिक रूपमा चुप देखिए, कम्तिमा दलको मामिलामा । महालक्ष्मि बिकास बैङ्कले चार्टर एकाउण्टेण्टको विषयमा योग्यताको अपमान हुने गरी विज्ञापन खुलाएको भनि एक खालको तरङ्ग नै पैदा भयो । १५ जेठमा अध्यादेशमार्फत  प्रस्तुत १६,४७,५७,००,००,००० को बजेटमा तलब भत्तामा वृद्धि गरिँदा साढे पाँच खर्बको घाटा बजेट आयो । चीन सरकारले दिएको खोपको दुइ खेप जेठको तेस्रो साता भित्रै नेपालले प्राप्त गर्यो । भेरि अस्पतालमा भएको कुटपिट सम्बन्धि प्रतिवेदन समितिले सम्बन्धित निकायलाई बुझाएसँगै कार्यान्वयनको लागि अध्ययन सुरु भयो । एमाले जोगाउने कसरत भईरहदा ज.स.पा. फुटाउने वातावरण बन्दै गयो । जेठ महिनाका दिनहरू संवैधानिक विवाद र अदालतका कदम अनि चुरे क्षेत्रबाट ढुङ्गा उत्खनन् गर्ने भनेको कुरालाई लिएर दलहरूको प्रतिक्रियाले वातावरण झन तातो भयो । चर्को स्वरका राजेन्द्रले मन्त्रि बनेको केहि घण्टामै विवाद थेग्न नसकेपछि आफ्नै अभिव्यक्ति सच्याउनुपर्यो । कोभिडका कारण स्थगित भोइस अफ नेपाल सिजन जेठको अन्तिम हप्ताबाट फेरि सुरु भयो । नेपालमा यस वर्ष समयमै मौसमि गतिविधि हुने सङ्केतहरू देखापरे ।

 

२०७८ साल अषाढमा जे भयो

 असार पहिलो हप्ता बाढि र पहिरोकै समाचारले प्राथमिकता पाए । प्रतिनिधि सभाको विगठन र शेयर बजारमा धितोपत्रको विज्ञप्तिले असारे गर्मि झरिको प्रवाह नगरि बढ्यो । शैक्षिक संस्थानहरूमा कोभिडको सङ्क्रमणमा कमि आएसँगै भर्ना गर्ने र किताब बितरण गर्ने काम सुरु भयो । कोठा नदिएको भनि रुपा सुनारले गरेको अभिलेख सहितको मुद्दाले अधिकारकर्मि र पिडकका पक्षधर बीचको दोहोरि हेर्न लायक बन्यो । नेपालमा मन्सुन भित्रिएसँगै आएको बाढि पहिरोको प्रकोपले सिन्दुपाल्चोक जिल्लाको हेलम्बु र मनाङ जिल्लाका स्थानहरू बढि प्रभावित भए; उद्धार र राहातका लागि सरकारि भन्दा गैरसरकारि जमातहरू सक्दो गरेर फर्किए । धान दिवसमा नायिकाले चस्मा ढल्काउँदै रोप्दा मन्त्रीले वृद्धाश्रममा दिन बिताए । काङ्ग्रेसमा भावि नेतृत्वलाई लिएर चेस खेल जारि रह्यो । आन्तरिक तथा बाह्य उडान सुचारु गर्ने कुरासँगै सडक यातायात व्यवसायिले पनि भाडा बढाएर लामो दुरिका सवारि समेत खोल्नुपर्नेमा जोड दिए । १७ असारमा बसेको एमालेको केन्द्रीय समितिको वैठकमा माधव कुमार नेपाल नगएपछि ओलीले वैठकमा कुण्ठा पोख्दै अर्को दलको नेतालाई समर्थन दिएको हस्ताक्षर फिरता नलिने मान्छे एमाले नभएको र पुत्ला दहन गर्नेलाई एमालेले कुर्न किन पर्ने? भनि प्रश्न गरे । बिजुलि उत्पादनको भर्चुवल उद्घाटन गर्दै प्रधान मन्त्री केपि शर्मा ओलीले माथिल्लो तामाकोशिको समयमा काम हुन नसक्दा राष्ट्रले असाधारण क्षति बेहोरेको बताए । नारायणगड मुग्लिन सडक खण्डमा करिब तिन हजारको सङ्ख्यामा सवारिसाधन लाम लागेको पनि देखियो । आत्महत्या गरेकि एक जनाले यसमा कसैको दोश छैन भनि आत्महत्याको नोट छोडेर देह त्यागिन् । तुलनात्मक रूपमा यो महिनामा १० महिला सहित सयौँको सङ्ख्यामा जुवाडे पक्राउ परे । बित्तीय संस्थामा समेत चोरिका घटनाहरू बढे । केहि समय अघि बेसार पानीले चर्चा कमाएका ओलीले फेरि जनै खटिराको उपचार बारे बोलेपछि राजनैतिकसँगै अर्को हास्य श्रिङ्खला देखियो छापा र श्रव्य–दृश्य मेडियामा । २८ असारमा बामदेव गौतमको जन्म दिन परेकै समयमा प्रतिनिधि सभा विगठनमा तातिएको गर्मि र उर्लिएको पहिरोले अन्तिममा दोस्रो पटक पुनरस्थापना र दुइ दिनमा शेरबाहादुर देउबालाई प्रधान मन्त्रि बनाउन परम आदेश सहितको फैसलासँगै सबैलाई तरङ्गित बनायो । एक पटक नभई ओलीको निति दुइ तिहाइबाट पाँच जना मन्त्रिमा र अन्तिममा पदमुक्तसम्म पुग्यो । दोस्रो पटक पनि प्रतिनिधि सभा पुनस्थापना तथा देउबालाई प्रधान मन्त्रीमा नियुक्त गर्नु भनि अदालतले दिएको आदेशमा एमाले अध्यक्ष ओलीले चर्को असन्तुस्टि जनाए । आफु सर्वोच्चको परमादेशसँगै पदमुक्त भएपछि पनि उनले रवाफको गति घट्न दिएनन्; कार्यक्र्ताले बालुबाटार देखि बालकोटसम्मै स्कटिङ गरे;घरमा त बाजागाजाले स्वागत गरियो । मेडियाहरूले कृष्ण प्रसाद भटराइलाई सम्झिए । यसै पनि ओलीसँग रिसाएका मेडियाले सकेजति ठूलो बनाउने नै भए । राजनैतिक विश्लेषकले ओलीको पालामा बिग्रिएको नेपालको छवि देउबाले सुधार्न सक्ने तर हनिमुन समेत मनाउन नपाइने चुनौतिकै बीचमा उनि उभिएको टिप्पणि गरे । समग्रमा असार भुक्तानिको चटारो, राजनैतिक तथा प्राकृतिक गर्मि, बाढि पहिरो र राजनैतिक आरोप प्रत्यारोपले भरियो । कोभिडको सङ्ख्या घटेसँगै खुकुलो बनाइएको बन्दाबन्दिमा फेरि सङ्ख्या उकालो लाग्नथाल्यो । नवनियुक्त प्रधान मन्त्रि सेरबाहादुर देउबाले राष्ट्रपति विद्यादेवि भण्डारिलाई सिधा टक्कर दिँदै विज्ञप्ति नसच्चिएमा प्रधान मन्त्रिको सफत नलिने बताए र राष्ट्रपति सच्याउन तयार भईन् । कर्णाली प्रदेश सभाको वैठक पनि बजेट पारित नभईकनै अधिवेसन अन्त्य भयो; वैठक अवरोध गरेर बजेट पारित गर्न नदिएको एमालेले सदन अन्त्य हुँदा पनि आफति जनायो । खेलकुदमा महिना केहि निराशमय रह्यो । योजना अनुसार सञ्चालन हुनुपर्ने केहि प्रतियोगिताको तालिका रद्द भए । प्रधान न्यायाधिश चोलेन्द्र सम्शेर ज.ब.रा. ले उच्च अदालतको निरिक्षणमा अदालतलाई सडकको तालि र गालिले प्रभाव नपार्ने बताए । यो भनाइ किन पनि महत्वपूर्ण छ भने २९ असारमा गरेको फैसलामा चित्त नबुझेपछि एमालेले उनको पुत्ला दहन गर्दा अरू दलहरूले प्रसंसा गर्दै उनको लागि बत्ति बाले । केपि ओलीलाई विदा गरेकोमा माधव कुमार नेपाल लगायत ठूला दलहरूले राहातको सास फेरे । यस बाहेक चोरि, डकैति, हत्या र फरार पक्राउ पर्ने घटनाहरू पनि पर्याप्त नै भए यो महिनामा । राजनैतिक संरक्षन पाउने हेतुले होकि डेड वर्ष देखि भुमिगत बालुवाटार ललिता निवासको जग्गा प्रकरणमा मुछिएका विजय कुमार गक्षदार अदालतमा काङ्ग्रेसको सरकार बन्नासाथ उपस्थित भए ।

२०७८ सालको श्रावण महिनामा जे भयो

 एमालेमा ओलिले माओवादिबाट आएकालाई आफुसँगै राख्न नयाँ तरिका अप्नाए, प्रभु शाहको नेतृत्वमा साइबर आइ.टि. सेनाको गठन भयो । स्पष्टिकरणको म्याद दिएपनि माधवकुमारले बाल दिएनन् यस पटक पनि, बरु देउबालाई मत दिनेसँग पो छलफल गरे । प्राकृतिक वा किर्तिम कारणले पोखरि र नदिनालामा डुबेर दर्जन जतिको ज्यान गयो । देशका विभिन्न स्थानमा मृतकहरूको व्यवारिसे सवहरू भेटिन छोडेन । यता राजनैतिक माहोल आफ्नै गतिमा अघि बढ्यो । प्रचण्डलाई सबैले मन्त्रि मागेर तनाव, देउबालाई सभापति पद पनि जोगाउन पाए भन्ने तनाव र माधव कुमार तथा एमालेको दललाई सुरक्षित अवतरणको तनाव भईरहेको थियो । प्रधान मन्त्रिमा नियुक्त भएको करिब दुइ हप्ता नबित्दै देउबाले आलोचकलाई आहारा दिन सुरु गरे; उल्टो कामको थालनि गरे । तर सफत खाएका स्वास्थ्य राज्यमन्त्रिले आफुलाई एक-एक इन्च समस्या थाहा भएको भन्दै सबै समाधान गर्ने दाबि गरे । रबिन्द्र मिश्रको गणतन्त्र बिरोधि प्रस्तावको दस्तावेजले उनि पनि ठुला दलको निसानामा परे । एक सांसदले पपजि र फिरि फाएरका सम्बन्धमा संसदमा कुरा उठाएपछि सामाजिक सञ्जालमा पपजि लगायतका केहि गेमहरू नेपालमा प्रतिबन्ध लगाउने विषयमा टिकाटिप्पणिहरू भए । भारतीय सिमा सुरक्षा बल (SSB) ले एक नेपालीलाई तुइनको डोरि काटेर महाकालि नदीमा खसाएपछि दार्चुलावासिको ध्यान फेरि भङ्ग भयो । विपक्षिले सरकारले केहि गर्न नसकेको भनि संसदको राष्ट्रिय सभामा आलोचना गरे । ओलम्पिक खेलका दौरान पनि चीन र अमेरिकाले विश्वलाई तातो हावा दिईरहे । एकिकरण पछि फुटेर पनि एकिकरण हूने चरणमा रहेको दल, विवेकशिल साझा पार्टिमा फेरि दुइ ओटा खिमाहरू प्रस्ट देखिए । सर्वोत्तम सिमेण्टको बुक बिल्डिङ विधिबाट प्राथमिक धितोपत्र निस्कासन गर्ने काममा अनुचित लाभ लिएको भन्दै नेप्से र धितोपत्र बोर्डका अध्यक्ष कर्मचारिसम्म मुछिए । दार्चुला घटनाले मेडियामा खुब स्थान पायो । अफगानिस्तानमा अमेरिकि सेनाको फिर्तिसँगै तालिवानि समुहले हिंसात्मक कार्वाहिलाई बढाए । यस क्रममा सरकारि सुरक्षा फौजको कार्वाहिमा धेरै तालिवान देखि सुरक्षाकर्मि र जनताहरूले मृत्यु वरण गरे; केहि प्रान्तीय राजधानिहरू पनि तालिवानिको कब्जामा परे । चलेको अन्योलको राजनैतिक दोहोरि श्रावणमा पनि टुङ्गिएन । स्वेतपत्रले भावनाको रूप लिएजस्तै गरी आलोचना र समर्थन भए । कुलमानको दोस्रो इनिङ सुरु भयो । तालिवानि सत्तामा पुगेसँगै राष्ट्रपति घानि भागेर विदेश पलायन भए; कमल थापाले ३२ श्रावणमा एक टुइटमा राजा प्रति झनै स्रद्धा जागेको बताए ।